ΟΝτόναλντ Τραμπ προσπάθησε και απέτυχε να βρει μια ρωγμή στην πανοπλία της ΕΕ μέσω ενός εμπορικού πολέμου στην πρώτη θητεία του.
Αλλά τώρα έχει βρει ένα πιο ευάλωτο σημείο: Η τεράστια κρίση ασφαλείας που έχει σχεδιάσει αποσύροντας την υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία εκθέτει δυνητικά θανατηφόρες ρωγμές στο μπλοκ των 27 εθνών.
Λίγο θα μπορούσε να τον ευχαριστήσει περισσότερο.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ εδώ και καιρό περιφρονεί απροκάλυπτα την ΕΕ, την οποία έχει περιγράψει – ανακριβώς – ότι δημιουργήθηκε «για να βιδώσει τις Ηνωμένες Πολιτείες». Για τον Τραμπ, η ΕΕ κάθεται δίπλα σε άλλα υπερεθνικά bêtes noires του, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, τα οποία πρέπει να τιμωρηθούν επειδή γδέρνουν την Αμερική.
Μόλις τις πρώτες ξέφρενες εβδομάδες της δεύτερης θητείας του, η κυβέρνησή του έχει δείξει ότι θα δώσει μικρή σημασία στις Βρυξέλλες. Ο επικεφαλής εμπορίου της ΕΕ επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον, μόνο για να ανακαλέσει ο Trump τα δασμολογικά του σχέδια. ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της σνομπάρθηκε βάναυσα από τον υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο· Και οι βουλευτές της ΕΕ έπρεπε να πετάξουν πίσω στην πατρίδα τους με το τιμωρητικό μήνυμα ότι η Αμερική θα αψηφούσε τους τεχνολογικούς κανόνες τους ως ευρωπαϊκή «λογοκρισία».
Το μήνυμα είναι σαφές: ο Trump θα παραγκωνίσει την ΕΕ και θα παίξει το διαίρει και βασίλευε με τους εθνικούς ηγέτες. Αυτό δεν ήταν δυνατό στον εμπορικό πόλεμο της πρώτης θητείας του, όταν η Ευρώπη ενώθηκε για να τον χτυπήσει. Και τώρα, οι διαιρέσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία θέτουν υπαρξιακά ερωτήματα για την ενότητα του μπλοκ.
Η αντιευρωπαϊκή ώθηση της κυβέρνησης Trump ευθυγραμμίζεται τώρα με τη μακροχρόνια εχθρότητα του Κρεμλίνου προς το μπλοκ και προκαλεί κρίση στους θεσμούς των Βρυξελλών. Η ΕΕ ως μπλοκ προσπαθεί να αποδείξει τη σημασία της, καθώς οι εθνικοί ηγέτες, όπως ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Κιρ Στάρμερ, βγαίνουν στο προσκήνιο για να αναλάβουν την απάντηση της Ευρώπης στον Τραμπ.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου οι 27 εθνικοί ηγέτες υποτίθεται ότι λαμβάνουν μεγάλες αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής με συναίνεση, εκτίθεται αγωνιωδώς ως πολύ διχασμένο και ανεπαρκώς ευκίνητο για να ανταποκριθεί στην κλίμακα της καταιγίδας που ξεσπά ο Trump για την Ουκρανία.
Πράγματι, διπλωμάτες της ΕΕ ήδη υποβαθμίζουν τις προσδοκίες για οποιαδήποτε σημαντική πρόοδο στην έκτακτη σύνοδο κορυφής του Συμβουλίου στις Βρυξέλλες αυτή την εβδομάδα, λόγω της αντίθεσης της Ουγγαρίας σε περαιτέρω βοήθεια προς την Ουκρανία. Αντ ‘αυτού, ο Στάρμερ και ο Μακρόν πρέπει να εργαστούν γύρω από την ΕΕ σε ad hoc διπλωματικές μορφές, προσκαλώντας χώρες όπως η Τουρκία και ο Καναδάς και εμφανώς δεν προσκαλούν τους φιλορώσους ηγέτες της ΕΕ.
Η κρίση «μετακινεί το κέντρο βάρους της Ευρώπης πίσω στις εθνικές πρωτεύουσες», δήλωσε ο Mujtaba Rahman, διευθύνων σύμβουλος για την Ευρώπη στο think tank Eurasia Group. «Ο ρόλος των θεσμών σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικός, αλλά όχι κρίσιμος για την αποστολή».
«Αυτή είναι η νέα ισορροπία και η νέα πραγματικότητα» στην οποία οι κορυφαίοι αξιωματούχοι της ΕΕ, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και Αντόνιο Κόστα, «πρέπει να προσαρμοστούν», πρόσθεσε. Η φον ντερ Λάιεν ηγείται της εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΕ, ενώ ο Κόστα είναι πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Ένας διπλωμάτης της ΕΕ, ο οποίος, όπως και άλλοι σε αυτό το άρθρο, έλαβε ανωνυμία για να μιλήσει ελεύθερα, εξέφρασε την πεποίθηση ότι το μπλοκ θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τον τυφώνα Τραμπ, έστω και δίκαια. «Η ΕΕ κρέμεται από το δέρμα των δοντιών της, αλλά, κάθε φορά, μας κάνει ισχυρότερους», είπαν.
Ο Τραμπ ταρακουνά το μπλοκ όχι μόνο προσεγγίζοντας το Κρεμλίνο και ανατρέποντας τη δυτική συμμαχία, αλλά και παρεμβαίνοντας άμεσα στην εθνική πολιτική και υποστηρίζοντας την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων.
Οι πιο απαισιόδοξοι παρατηρητές στην Ευρώπη υποστηρίζουν ότι η διοίκηση Trump είναι αποφασισμένη να προωθήσει λαϊκιστικές εθνικιστικές δυνάμεις στην Ευρώπη για να βοηθήσει στην καταστροφή της ΕΕ και να την τραβήξει πίσω σε μια πολύ πιο χαλαρή συνομοσπονδία χωρών, οι οποίες θα ήταν περισσότερο υπόχρεες στις Ηνωμένες Πολιτείες – ή, ίσως, στη Ρωσία.
«Αυτό που έκανε ο [αντιπρόεδρος των ΗΠΑ JD] Vance στο Μόναχο… δείχνει την επιθυμία να καταστρέψει την προοδευτική Ευρωπαϊκή Ένωση για να δημιουργήσει μια νέα που θα συμμαχήσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα είναι μια Ευρώπη εθνών με συντηρητική κλίση», δήλωσε ο Tanguy Struye de Swielande, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο UCLouvain και ειδικός στις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ.
Σνομπ, προσβολές και κρύοι ώμοι
Η χολή του Trump για αυτό που αποκαλεί «πολύ άσχημη» ΕΕ δεν είναι κάτι νέο. Εδώ και καιρό τον έχει ενοχλήσει ως εμπορικό βαρέων βαρών που έχει πλεονάσματα σε αγαθά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ βασίζεται στην Αμερική για στρατιωτική προστασία. Το πιο διάσημο είναι ότι έχει εξοργιστεί με τον αριθμό των πολυτελών γερμανικών αυτοκινήτων στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Το Βέλγιο, έδρα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, είναι μία από τις «σκατότρυπες» χώρες του.
Αλλά είχε ακόμα να αντιμετωπίσει κορυφαίους αξιωματούχους της ΕΕ. Και κατά τη διάρκεια των διατλαντικών επιχειρημάτων, συμπαθούσε ακόμη και μερικούς από αυτούς. Ο Μαργαρίτης Σχοινάς, ο οποίος ήταν επικεφαλής εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Τραμπ, υπενθυμίζει ότι οι διατλαντικές σχέσεις ήταν τεταμένες, αλλά λειτουργικές και μερικές φορές ταλαντεύονταν στον εμπορικό πόλεμο της πρώτης θητείας.
«Υπήρχε πάντα ένα μικρό σόου», δήλωσε ο Σχοινάς, ο οποίος ήταν επικεφαλής εκπρόσωπος τύπου υπό τον τότε πρόεδρο της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, προτού γίνει ο ίδιος επίτροπος υπό την φον ντερ Λάιεν. «Αλλά το γεγονός είναι ότι του άρεσε ο Γιούνκερ. Του άρεσε ο [τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ] Τουσκ. Μύρισαν ο ένας τον άλλον και είδαν ότι ήταν εντάξει».
Όταν ο Γιούνκερ ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον τον Ιούλιο του 2018, στο αποκορύφωμα των εμπορικών εντάσεων ΕΕ-ΗΠΑ, οι συνομιλίες μεταξύ του Τραμπ και του πολύγλωσσου προέδρου του Λουξεμβούργου της ΕΕ ήταν «πολύ πολύχρωμες», με «πολλά αστεία, υπονοούμενα, μικρές φράσεις… Ήταν αυτό ακριβώς το συναλλακτικό δούναι και λαβείν που λειτούργησε».
Αυτή τη φορά, ωστόσο, ο Trump δεν φαίνεται να έχει καμία διάθεση να συνεργαστεί με αξιωματούχους της ΕΕ. Από όλους τους ηγέτες της ΕΕ, μόνο η εθνικίστρια πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι και ο Βίκτορ Ορμπάν της Ουγγαρίας εξασφάλισαν επίσημη πρόσκληση για την προεδρική ορκωμοσία του, όπως και άλλοι ακροδεξιοί Ευρωπαίοι πολιτικοί που γέμισαν το Καπιτώλιο για την εκδήλωση.
Ενώ η φον ντερ Λάιεν συναντήθηκε με τον Βανς – ο οποίος έχει επανειλημμένα υποστεί ευρωπαϊκή οργή – στο Μόναχο, ούτε αυτή ούτε ο Κόστα έχουν σημειώσει προσωπική συνάντηση με τον Τραμπ από την ορκωμοσία του.
Εκείνοι στους οποίους έχει δοθεί χρόνος με αξιωματούχους του Τραμπ δεν έχουν πολλά να δείξουν γι ‘αυτό.
Όταν ο επικεφαλής εμπορίου της ΕΕ Maroš Šefčovič πήγε στην Ουάσιγκτον τον Ιανουάριο, όχι μόνο επέστρεψε με άδεια χέρια, αλλά έμαθε μια εβδομάδα μετά την επιστροφή του ότι τα πράγματα κινδύνευαν να γίνουν ακόμη χειρότερα από την αρχική απειλή των αμοιβαίων δασμών.
Πράγματι, αποκαλύφθηκε ότι ο Trump σκόπευε να επιβάλει δασμό 25% σε όλες τις εισαγωγές από την ΕΕ, χωρίς να λάβει υπόψη τις προσφορές που είχε προετοιμάσει ο Šefčovič για να αποφύγει έναν εμπορικό πόλεμο, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς περισσότερου αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου και της μείωσης των δασμών της ΕΕ στα αυτοκίνητα για να ταιριάζει με εκείνους των ΗΠΑ.
«Ο Σέφτσοβιτς ήρθε πολύ προετοιμασμένος με πολύ σαφείς προτάσεις, ενώ οι ΗΠΑ ήταν ακόμα πολύ στην επιφάνεια των πραγμάτων», δήλωσε ένας δεύτερος διπλωμάτης της ΕΕ που ενημερώθηκε για τις συνομιλίες στην Ουάσινγκτον. «Δεν νομίζω ότι ήταν σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό που έβαλε στο τραπέζι».
«Ο Σέφτσοβιτς πήγε εκεί με παιδαγωγική πρόθεση. Χρειάζονται να τους εξηγηθεί, επειδή είναι άνθρωποι που ζουν κάτω από το φλοιό των ανωτέρων τους», πρόσθεσαν.
Μια παρόμοια δυναμική διαδραματίστηκε όταν μια ομάδα μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με επικεφαλής τη Γερμανίδα Πράσινη Άννα Καβαζίνι, ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον τον περασμένο μήνα σε μια προσπάθεια να προωθήσει τον διάλογο με τους Ρεπουμπλικάνους νομοθέτες σχετικά με τους τεχνολογικούς νόμους της ΕΕ, οι οποίοι έχουν δεχθεί έντονη κριτική από τον Βανς.
Οι συναντήσεις ήταν εγκάρδιες, με τους Ευρωπαίους να κάνουν ό,τι μπορούσαν για να εξηγήσουν τους νόμους και γιατί, σύμφωνα με αυτούς, ήταν επωφελείς για τις αμερικανικές εταιρείες. Η ομάδα πέτυχε ακόμη και μια συνάντηση με το Ρεπουμπλικανικό μέλος του Κογκρέσου Τζιμ Τζόρνταν.
Αλλά μόλις έφυγαν οι Ευρωπαίοι νομοθέτες, το Politico δημοσίευσε μια επιστολή από το γραφείο της Ιορδανίας, απευθυνόμενη στη φον ντερ Λάιεν, στην οποία απαίτησε από τις εταιρείες τεχνολογίας να του στείλουν την αλληλογραφία τους με αξιωματούχους της ΕΕ σχετικά με τον τρόπο συμμόρφωσής τους με τα «καθεστώτα λογοκρισίας».
Η επιστολή ήταν «επιθετική» και «λάθος», δήλωσε ο Σάντρο Γκόζι, κεντρώος βουλευτής.
Ταιριάζει επίσης σε ένα αναδυόμενο μοτίβο: Όπου η διοίκηση Trump βλέπει μια πιθανή αδυναμία, για παράδειγμα στην προθυμία της ΕΕ να επιβάλει πλήρως τους δικούς της νόμους ενάντια στα συμφέροντα των ΗΠΑ, θα κάνει τα πάντα για να «καλέσει την μπλόφα της Ευρώπης» αψηφώντας αυτούς τους νόμους.
«Αυτό που μπορούμε να δούμε με τον Vance και μέρος της Big Tech … είναι ότι υπάρχει μια ιδεολογική ατζέντα και εδώ μπορούμε επίσης να δούμε την επιθυμία να αποδυναμωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση ως δυνητική δύναμη», πρόσθεσε η Struye de Swielande από το UCLouvain.
Η εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα: ο Ευρωπαίος επίτροπος της Ουγγαρίας, Olivér Várhelyi – του οποίου η χώρα είναι πολύ πιο στενά συνδεδεμένη με το στρατόπεδο Trump-Putin – ο οποίος συναντήθηκε με αρκετά ανώτερα μέλη του υπουργικού συμβουλίου του προέδρου κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην DC στα τέλη Φεβρουαρίου.
Φωτιά των ματαιοδοξιών
Όσο για την κορυφαία διπλωμάτη της ΕΕ Kaja Kallas, δεν είχε καν την ευκαιρία να συναντηθεί με τον Αμερικανό ομόλογό της. Η πρώην πρωθυπουργός της Εσθονίας και γεράκι της Ρωσίας, η οποία ανήλθε στη θέση της πέρυσι, επρόκειτο να συναντηθεί με τον Ρούμπιο στα τέλη του περασμένου μήνα.
Η Κάλας έφτασε κανονικά στην Ουάσινγκτον, μόνο για να μάθει ότι ο Ρούμπιο δεν θα μπορούσε να τη δει λόγω «προβλημάτων προγραμματισμού». Μιλώντας στο CBS εκείνο το Σαββατοκύριακο, ο Kallas υποβάθμισε τη χαμένη συνάντηση, αλλά η ζημιά είχε γίνει.
«Αυτή είναι η βάναυση πραγματικότητα αυτής της διατλαντικής ρήξης», δήλωσε ο Ραχμάν. «Φυσικά υπάρχει ένας ρόλος για τους θεσμούς, αλλά δεν πρόκειται να είναι ο ίδιος όπως ήταν».
Ερωτηθείς για τον κίνδυνο παραγκωνισμού από τον Τραμπ, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τόνισε ότι πραγματοποιούνται συναντήσεις μεταξύ ανώτερων αξιωματούχων της ΕΕ και των Αμερικανών ομολόγων τους: η φον ντερ Λάιεν συναντήθηκε με τον Βανς στο Μόναχο, ο επικεφαλής βοηθός της Μπιέρν Ζάιμπερτ ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον και ο επικεφαλής εμπορίου Σέφτσοβιτς συναντήθηκε με τους Αμερικανούς ομολόγους του.
«Είναι τρέχουσα και συνήθης πρακτική να υπάρχουν άμεσες επαφές μεταξύ των ΗΠΑ και των εθνικών κυβερνήσεων εκτός από τις επαφές με την ΕΕ», δήλωσε ο εκπρόσωπος.
Σε αυτή τη νέα εποχή της πολιτικής εξουσίας, οι αξιωματούχοι της ΕΕ με έλεγχο των χρημάτων και σκληρή πολιτική θα τα πάνε πολύ καλύτερα από άλλους των οποίων ο ρόλος είναι λιγότερο σαφώς καθορισμένος.
Η φον ντερ Λάιεν, της οποίας η Επιτροπή ελέγχει τον τεράστιο προϋπολογισμό της ΕΕ και ελέγχει το εμπόριο καθώς και την αντιμονοπωλιακή πολιτική, είναι πιθανό να τραβήξει την προσοχή του Τραμπ, είτε του αρέσει είτε όχι. Όταν ξεκινήσει τον εμπορικό του πόλεμο, είναι οι ισχυροί μεσίτες στις Βρυξέλλες που θα επιβάλουν δασμούς στα αμερικανικά μπέρμπον, τζιν και μοτοσικλέτες. Και είναι η Επιτροπή που μπορεί να χτυπήσει τους τεχνολογικούς γίγαντες των ΗΠΑ με πρόστιμα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για τον ανταγωνισμό.
Αξιωματούχοι της ΕΕ με λιγότερο απτή εξουσία, όπως ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Costa ή ο κορυφαίος διπλωμάτης Kallas, θα πρέπει να αγωνιστούν για συνάφεια και να αξιοποιήσουν τη δική τους επιρροή.
Σε τομείς όπου η ΕΕ είναι απρόθυμη να χρησιμοποιήσει πλήρως τις εξουσίες της, όπως η εφαρμογή ορισμένων τεχνολογικών κανόνων, είναι πιθανή μια ήσυχη υποχώρηση.
Μια ηλιαχτίδα για την ΕΕ είναι ότι τόσο ο Trump όσο και η Ρωσία ενδιαφέρονται αρκετά για το μπλοκ ώστε να επενδύσουν ενέργεια στη δυσφήμισή του. Αυτό, από μόνο του, υποδηλώνει ότι αξίζει να αγωνιστούμε για την ΕΕ.
«Συνεχίζουμε να ακούμε ότι η ΕΕ δεν έχει επιρροή, ότι μετράμε λιγότερο από το τίποτα», δήλωσε αξιωματούχος της ΕΕ. «Αλλά αν ο Τραμπ και ο Πούτιν βρουν κοινό έδαφος για να μας αναγνωρίσουν ως εχθρούς τους, είναι πιθανώς επειδή στο τέλος πραγματικά μετράμε κάτι».
PHGH: POLITICO – Των NICHOLAS VINOCUR και CAMILLE GIJS στις Βρυξέλλες
